Brazylia opuszcza IHRA: spór o definicję antysemityzmu i krytykę Izraela

Decyzja rządu prezydenta Luiza Inácio Luli da Silvy o formalnym wycofaniu Brazylii z Międzynarodowego Sojuszu na rzecz Pamięci o Holokauście (IHRA) wywołała gwałtowną debatę dyplomatyczną i ponownie zwróciła uwagę na kontrowersje związane z definicją antysemityzmu stosowaną przez IHRA.

Rząd Brazylii ogłosił 18 lipca 2025 r., że opuszcza IHRA, podkreślając, że przystąpienie do organizacji w 2021 r. za rządów Jaira Bolsonaro odbyło się „pochopnie” i bez konsultacji publicznych. Według brazylijskiego MSZ, członkostwo w sojuszu nie było spójne z konstytucyjnymi zasadami Brazylii, w tym obroną praw człowieka i samostanowienia narodów.

Decyzja zapadła w kontekście poparcia Brazylii dla oskarżeń o ludobójstwo przeciwko Izraelowi przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości.

Kontrowersje wokół IHRA: antysyjonizm a antysemityzm

Centralnym punktem sporu jest robocza definicja antysemityzmu IHRA, która oprócz klasycznych form nienawiści wobec Żydów obejmuje także przykłady krytyki Izraela. Jeden z przykładów mówi, że antysemityzmem może być „odmawianie Żydom prawa do samostanowienia, np. twierdzenie, że istnienie państwa Izrael jest przedsięwzięciem rasistowskim”.

Według krytyków, takich jak Human Rights Watch, Amnesty International, Jewish Voice for Peace czy Palestyńska Federacja Arabów w Brazylii (Fepal), definicja IHRA bywa używana jako „knebel” dla ruchów propalestyńskich i do dyskredytowania kampanii BDS jako antysemickich. Fepal wprost nazwał projekt ustawy w Brazylii implementującej definicję IHRA „syjonistycznym kneblem”.

Wycofanie się Brazylii z IHRA jest postrzegane jako symboliczny sprzeciw wobec wykorzystywaniu definicji antysemityzmu do tłumienia krytyki polityki Izraela. W kontekście rosnącej presji międzynarodowej na Izrael w związku z działaniami w Gazie, ruch ten ma też znaczenie dyplomatyczne — Brazylia zacieśnia relacje z Globalnym Południem i umacnia swój wizerunek państwa promującego prawa człowieka.

Alternatywą dla IHRA jest Deklaracja Jerozolimska w sprawie Antysemityzmu (JDA), która wyraźniej oddziela krytykę syjonizmu od antysemityzmu i ma szerokie poparcie wielu środowisk akademickich oraz organizacji praw człowieka.